Shumica prej nesh nuk e kemi parë kurrë të luajë. E megjithatë në nënndërgjegjen e të gjithëve ai ishte, është dhe do të jetë edhe tani që ka dhënë frymën më të mirë nga të gjithë. (Më i Madhi i të Gjithë Kohëve) për të rinjtë e sotëm, thjesht Pele për të gjithë brezat e mëparshëm.
Njeriu me pseudonimin më me ndikim në historinë e sportit, kaloi sot në përjetësi, në moshën 82-vjeçare dhe pas një beteje të gjatë dhe të dhimbshme me kancerin, me gjithë familjen në krah në momentet e fundit.
Lajmi për vdekjen e tij u transmetua nga agjencitë ndërkombëtare dhe u konfirmua nga agjenti i tij, Joe Fraga.
Tani, trajneri i “FC Paradisos” ka pasur një problem të madh për të menaxhuar në të njëjtin ekip mes të tjerëve Maradona, Cruyff dhe Pele… Të paktën do të shijojnë një spektakël dhe do të duhet të dëgjojnë më të bukurat histori të futbollit.
Të gjithë ata filluan të varfër dhe të përulur për të arritur majat e botës, por askush nuk mund të kundërshtojë se froni i përket Peles. Në fund të fundit, ai u quajt “mbreti” kur nuk e thërrisnin me pseudonimin në të gjitha stadiumet e tokës, pasi ishte futbollisti i parë që arriti të shndërrohej në një markë botërore.
Një xhongler unik i të cilit fatkeqësisht pak imazhe kanë mbijetuar për të shijuar gjërat magjike që ai bëri me perëndeshën e rrumbullakët….
Pele vitet e fundit është përballur me probleme të ndryshme shëndetësore, të cilat u përkeqësuan pas shfaqjes së kancerit të zorrës së trashë. Për një vit ai dukej se ishte mbi atë linjë, por kur u kthye në spital në fund të nëntorit, shumica e dinin se kjo do të ishte lufta më e madhe e jetës së tij.
“Të gjithë luteni për Mbretin”, kishte thënë ndihmësi i Brazilit, Cesar Sampaio, pak para ndeshjes së fundit të grupit të Seleção-s në Kupën e Botës kundër Kamerunit. Fatkeqësisht gjendja e tij ishte e kthyeshme me superyllin brazilian që mori frymën e fundit në moshën 82-vjeçare dhe një trashëgimi të madhe futbolli pas tij.
Nga Tri Zemrat, në zemrat e të gjithëve
Edson Arantes Don Nacismento (më poshtë do ta shpjegojmë historinë me emrin dhe pseudonimin e tij) ka lindur më 23 tetor 1940 në qytetin Tres Coracoes (Tre Zemra) në provincën e Minas Gerais. Nga ishte babai i Dondinhos, i cili ishte futbollist dhe në atë kohë luanin për Atlético Mineiro. Në sytë e fëmijës së tij, babai i tij ishte më i miri në botë dhe kur mbaronte shkollën, përpara se të shkonte në shtëpi luante gjithmonë një ndeshje me fëmijët e tjerë të lagjes, duke u përpjekur të imitonte atë që bënte Dontinho.
Asokohe as që i shkonte në mendje se do të bëhej futbollist profesionist, aq më pak se do të bëhej më i miri në botë.
Sidomos kur Dondimio u lëndua dhe skuadra pushoi së paguari, duke e bërë edhe më të vështirë familjen e tyre jo veçanërisht të pasur. Pele për të ndihmuar familjen e tij u detyrua të punonte si lustrues për të ndihmuar financiarisht, megjithatë ai nuk pushoi kurrë së luajturi futboll. Edhe nëse ndonjëherë ai dhe miqtë e tij, duke mos pasur një top futbolli, shkelmuan një mango ose mbushnin çorapet me letra!
Megjithatë, babai i tij e pa talentin e Peles dhe e shoqëroi në provat në skuadrat e mëdha të Sao Paulos. Askush nuk ishte veçanërisht i interesuar për të, por pas një sërë refuzimesh, në vitin 1956 ai u pranua nga Santos. Në atë kohë ishte një skuadër e vogël dhe e mesme nga megalopoli brazilian që përpiqej të gjente vendin e saj mes të mëdhenjve.
Magjistarit të vogël iu deshën vetëm tre vjet për të debutuar në ekipin e parë (ishte 15 vjeç e 319 ditë!) në një ndeshje miqësore dhe legjenda e Peles sapo kishte filluar të lindte.
Pak para se të mbushte 17 vjeç, ai u thirr në ekipin kombëtar, nderi i fundit për një brazilian, duke shënuar në debutimin e tij kundër Argjentinës dhe para se të mbushte moshën ai ishte në skuadrën e Suedisë për Kupën e Botës për Seleção.
Në grupin e katërt, ata mundën Austrinë 3-0, barazuan Anglinë 0-0 dhe mundën Bashkimin Sovjetik 2-0 me portierin kryesor të të gjitha kohërave, Lev Yashin. Në këtë ndeshje të fundit, Pele debutoi në Kupën e Botës (kishte udhëtuar i dëmtuar) dhe u sigurua që nga ndeshja e radhës të vinte vulën e tij në triumfin e parë të Brazilit në Kupën e Botës.
Para se të shpjegojmë se çfarë bëri “Mbreti” në vendin skandinav, kujtojmë se Brazili në atë kohë nuk kishte statusin që ka sot. Sidomos pas katastrofës së vitit 1950 kur u mund në “finalen” e turneut 2-1 nga Uruguai brenda Maracana, vendi kishte rënë në një depresion futbolli. Deri në momentin kur ky fëmijë i pamundur doli në plan të parë për t’i dhënë sërish… ngjyrë asaj tufe lojtarësh dhe për të zgjidhur… magjinë që shumëkush besonte se i kishte bërë skuadrës.
Më 19 qershor 1958, Brazili u përball me Uellsin në çerekfinale, me Pelen që bën fillimin e tij të parë… Uellsiani i ashpër po mbante 0-0 deri në minutën e 66-të, kur topi gjeti rrugën drejt Peles në kuadrat…
Ky i fundit e ka ulur me gjoks, me një prekje magjike e ka kaluar mbi kundërshtarin e tij dhe para se të gjithë të merrnin veten nga… xhonglimi që sapo kishin parë, e dërgoi me dorën e djathtë në thellësinë e portës kundërshtare. Ai ishte 17 vjeç e 239 ditë atë ditë dhe 64 vjet më vonë ai mbetet futbollisti më i ri që ka shënuar ndonjëherë në një Kupë Bote.
Në gjysmëfinalen kundër Francës, Fontaine realizoi një hat-trick të vërtetë (brenda një pjese) duke shënuar tre gola në 23 minuta (52′, 63′, 75′) për një triumfues 5-2 dhe në finale (i cili gjithashtu përfundoi 5-2) shënoi edhe dy gola të tjerë (55′, 90′) ku i pari ishte… poezi.
Brazili fitoi titullin dhe Pele pushtoi të gjithë botën, pasi Kupa e Botës 1958 ishte e para që u transmetua në televizion dhe e gjithë bota u trondit nga ajo që bëri ai fëmijë i mitur në fushë.
Dhe e tillë ishte tronditja e shkaktuar nga prania, saqë i detyroi klubet e mëdha të Evropës (Real, Inter Milan, Manchester United) të dërgonin përfaqësuesit e tyre në São Paulo për ta bërë atë të tyren. Thashethemet e asaj kohe donin që Reali t’i ofronte një milion dollarë (për ato vite ishte një shumë mitike) ndërsa Gianni Agnelli thuhet se i ofronte një përqindje të kapitalit aksionar të Fiat-it përveç parave!
Largimi i tij i mundshëm nga Santos dhe Brazili ishte në gjendje të rrëzonte qeverinë (në vendin tashmë politikisht të paqëndrueshëm në ato vite) ndaj presidenti Zanio Quadros e shpalli atë një “thesar kombëtar”. Dhe ky nuk ishte një akt simbolik, por një ligj shtetëror që e pengoi Pelen të largohej nga Brazili.
Dhe kjo është arsyeja më e rëndësishme pse “Mbreti” kishte veshur vetëm fanellën e Santos (1956-1974) përpara se të mbyllte karrierën e tij në dy vitet 1975-1977 në Botën e Nju Jorkut.
Natyrisht, Santos gjatë ditëve të tij ndryshoi statusin e tij dhe njerëzit e tij, duke kuptuar ndikimin që Pele ka jashtë kufijve, e ktheu departamentin e futbollit në një trupë udhëtuese që udhëtonte nëpër botë për ndeshje miqësore (me stadiumet që shiten ashtu siç donin të gjithë. për të parë Pelen nga afër).
Kështu ai erdhi në Greqi në korrik 1961 për ndeshje miqësore me tre P.O.K. (Olympic, Panathinaikos, AEK). Fillimisht mundi AEK-un 3-0, më pas Panathinaikos 3-2 për t’u mposhtur më 4 korrik nga Olympiakos 2-1… Një fitore që u këndua mijëra herë dhe u bë himn (“…dhe Santos dhe Pele e mbajnë mend ende. ju”
Përbërjet historike të dy skuadrave:
Olympiacos: Theodoridis, Kampolis, Stefanakos, Polychroniou, Simantiris, Kotridis (Spetseris 54?), Gavetsos, Papadoglou, Beppis (Sourounis 2?), Sideris, Posidonas.
Santos: Laercio, Getulio, Mauro, Dalmo, Lima, Dorval (Shormani 13?), Manjalvio, Zito, Coutinho, Pele, Pepe.
Natyrisht, përveç turneve, Santos filloi të fshinte edhe titujt në Brazil (atëherë nuk kishte kampionat kombëtar, por kampionatet që zhvillonte çdo shtet dhe që nga viti 1960 u organizua Kupa ku kampionët e shtetit luanin me fituesit që merrnin biletën për Copa Libertadores të sapoformuar), ndërsa në vitin 1962 ata u bënë skuadra e parë braziliane që fitoi Libertadores (duke mposhtur Peñarol nga Uruguai, të cilën e përsëritën vitin e ardhshëm duke mundur Boca Juniors në Buenos Aires.
Në përgjithësi, gjatë ditëve të tij, Santos dhe kombëtarja braziliane u kthyen në makineri për grumbullimin e titujve, me “seleção” që fitoi Kupën e Botës 1962 në Kili (u dëmtua në ndeshjen e dytë dhe nuk luajti më), ndërsa pas makthit 1966 (në epokën kur nuk kishte kartona të verdhë dhe të kuq, Pele mori shenja kriminale) ndërsa shpalli pensionin, pas disa kohësh rishikoi vendimin e tij…
Dhe rikthimi i tij na dha një nga performancat më të mira të një kombëtareje, si Brazili. 1970 (Tostao, Rivellino, Carlos Alberto) ishte një armadë e pamposhtur me Pelen duke ofruar momente magjike dhe duke u bërë futbollisti i parë që fiton Kupën e Botës për herë të tretë (dhe ky rekord qëndron ende).
Dalja në pension dhe eksperienca në SHBA
Më 18 korrik 1971, Pele veshi për herë të fundit fanellën e kombëtares braziliane në një lojë miqësore të zhvilluar në Maracana para 140.000 mijë shikuesve (disa thonë shifrën 150.000).
Kundërshtari i “Seleção” ishte Jugosllavia, e cila u quajt “Brazili i Evropës” me Pelen që kishte në krah pothuajse të gjithë ekipin që fitoi Botërorin në 1970…
Finalja 2-2 nuk mërziti askënd me Pelen . duke ditur një nga momentet më tronditëse gjatë largimit të tij me të gjithë stadiumin duke e duartrokitur teksa ai bëri xhiron e fundit triumfuese si lojtar i Kombëtares me brazilianët dhe serbët që bënin pasillo dhe e hyjnizuan bashkë me botën.
Brenda 13 viteve, ai kishte transformuar një kombëtare që askush nuk e konsideronte si forcën më të madhe në futbollin botëror. Në vitin 1974, Pele shpalli fundin e karrierës së tij me Santos, por një vit më vonë (dhe pasi kishte luajtur në mënyrë sporadike disa ndeshje me ekipi i zemrës së tij) njoftoi se për herë të parë do të garojë jashtë Brazilit duke nënshkruar një kontratë trevjeçare me Cosmos të Nju Jorkut!
Një skuadër që luajti në Ligën e Futbollit të Amerikës së Veriut (NASL), pararendëse e MLS-së së sotme dhe me blerjen e saj arriti të kthejë interesin e amerikanëve për futbollin. Dhe Pele natyrisht nuk doli si humbës pasi u bë sportisti më i paguar në botë duke vendosur në llogari 8 milionë dollarë 2.7 në vit), që ishte shumë më tepër për shkak të marrëveshjeve të sponsorizimit që nënshkroi.
Sepse Pele ishte ylli i parë i futbollit botëror, i cili njihej në çdo cep të planetit dhe imazhi i tij shitej si i çmendur.
Stadiumet pothuajse të zbrazëta ishin të mbushura kudo ku Pele luajti, duke e çuar skuadrën e Nju Jorkut drejt titullit të tyre të parë ndonjëherë (krahas Carlos Alberto dhe Franz Beckenbauer), dhe lamtumira e tij e fundit me jetën aktive nuk do të ishte më e mirë.
Më 1 tetor 1977 para 80.000 spektatorëve (midis tyre politikanë, aktorë, këngëtarë, futbollistë të mëdhenj nga vende të ndryshme dhe i madhi Muhamed Ali) Bota u përball me Santos me Pelen që luante në pjesën e parë me ekipin e Nju Jorkut dhe të dytën. me skuadrën e zemrës duke u larguar në finale me lot në sy…
Pyetja e madhe me golat e Peles
Një karrierë e madhe 20-vjeçare kishte marrë fund, por edhe sot ka debate dhe polemika se sa gola ka shënuar ‘mbreti’ në karrierën e tij.
Sipas brazilianëve ai ka shënuar 1279 gola në 1363 ndeshje (me Santos, Cosmos dhe Kombëtaren), por sipas FIFA-s ka shënuar 757 gola në 812 ndeshje. Pse lindi ky dallim? Sepse brazilianët numërojnë edhe ndeshjet miqësore që kanë luajtur në turneun e tyre nëpër botë.
“Në atë kohë skuadrat braziliane ishin më të mirat në botë dhe miqësoret e tyre ishin kundër kundërshtarëve të fortë, shpesh shumë më të rëndësishëm se ndeshjet zyrtare”, është argumenti i tyre, por për FIFA-n ato që kanë rëndësi janë garat zyrtare.
Si lindi pseudonimi Pele
Që nga koha kur ai ishte në mesfushë dhe disa vite pas pensionimit të tij (pasi mbeti një emër i madh marke) një nga pyetjet e mëdha në lidhje me karrierën e tij kishte të bënte me vetë emrin.
Si të gjithë brazilianët, emri i tij i vërtetë ishte i gjatë pasi në letërnjoftim shkruhej Edson Arantes Don Nascimento, por të gjithë e njihnin me pseudonimin e tij.
Pse u pagëzua Edson dhe si erdhi tek emri Pele, kanë historinë e tyre. “Më quajtën Edson, për nder të shpikësit Thomas Edison sepse në qytetin tim kishte ardhur rryma kur linda”, ka shpjeguar vetë “Mbreti” se si e ka marrë emrin e tij normal.
Megjithatë, as vetë Pele nuk është 100% i sigurt se si lindi pseudonimi që e bëri të njohur në të gjithë botën. E vetmja gjë që është e sigurt është se në fillim ai nuk e donte fare dhe kishte arritur deri në pikën që të godiste një shok klase që e quajti “Pele” si pasojë e përjashtuan nga shkolla… Pasi mësoi nga babai i tij që Edsoni vinte nga një shpikës i madh, Pele i dukej… e tmerrshme.
Është gjithashtu e sigurt se në familjen e tij, atij i është vënë një nofkë tjetër pasi xhaxhai i tij Jorge (vëllai i babait) e thërriste “Dico”. Dhe nëna e tij deri sa vdiq zakonisht e quajti atë Dicko dhe jo Pele. Kur nuk i hodhi hapat e parë të futbollit në Santos e thirrën
“Gasolina”, si një këngëtare e famshme braziliane, por për fat nuk zgjati shumë…
Por nga erdhi Pele? Ka shumë versione ku ai preferon dy prej tyre. E para ka të bëjë me faktin se në portugalisht kur shkelmoni me këmbë shprehja është “Pe” dhe siç tha ai duke buzëqeshur: “Sepse në fillim ndoshta kam bërë disa gabime, ndoshta më kanë quajtur Pe-le”.
E dyta lidhet me Vasco de São Lorenzo në të cilën garuan babai i tij dhe Edson. Portieri i Vasko quhej Bille dhe kur Edson 3-vjeçar shkonte në seancat stërvitore, preferonte të ulej nën portë dhe të bllokonte goditjet e të tjerëve. Dhe kur bllokonte dikë, ai bërtiste “Bravo Bill”, “Great save Bill”. Sigurisht që për shkak të moshës nuk fliste shumë qartë, ndaj thoshte “Bile”, “Pile”. Dhe kur pas disa kohësh ata u shpërngulën në Baurou (babai i tij u transferua) “Pile” u bë “Pele” për shkak të theksit të trashë që kishte nga provinca ku lindi. Një shok klase filloi ta tallte duke e quajtur “Pele” dhe kështu lindi pseudonimi më i famshëm në historinë e sportit botëror.
Një pseudonim që lindi mite të pafundme, rriti breza të tërë futbolldashës, ishte ëndrra dhe fantazia e fëmijëve në të gjithë botën dhe do të mbetet përjetësisht
nga faza e grupeve me të duke marrë shenja të dhunshme) u martua me Rosemary dos Reyes Cholby me të cilën pati tre fëmijë. Kelly Christina, Edson dhe Jennifer do të divorcohen në 1982.
Në vitin 1994 Pele u bë dhëndër për herë të dytë pasi u martua me Assyria Lemos Seysas me çiftin që kishte binjakë (Joshua dhe Celeste) në 1996 përpara se të divorcohej në 2008.
Në vitin 2016, Pele u martua për herë të tretë me Marcia Aoki, me të cilën nuk ka fëmijë, por përveç pesë fëmijëve nga dy martesat e tij të para, braziliani është baba i dy fëmijëve të tjerë. Nga Sandra Masado dhe Flavia Kurz, të cilët kanë lindur në vitet ’60 nga marrëdhëniet e tij të paligjshme.
Djali i tij nga martesa e tij e parë Edson Cholby Do Nascimento ose thjesht Edinio ishte gjithashtu keqardhja e tij e madhe. Jo sepse në karrierën e tij futbollistike vendosi të luante si portier (arriti në finalen e 1995 me Santos), por sepse në fund të viteve ’90 u akuzua për pastrim parash dhe trafik droge, por për vrasje. Kategorisë së fundit i ka shpëtuar, por dy të tjerave jo. Ai u dënua fillimisht me 33 vite burg, por pas disa vitesh shtyrje në gjykimin në shkallën e dytë dënimi i tij u ul në 12 vjet me pretendimin se ishte përdorues droge dhe jo tregtar droge. Ai përfundoi duke qëndruar në burg për një javë pasi gjykata vendosi që ai të lirohej në rehabilitim.
Pele i qëndroi në krah që në momentin e parë duke u deklaruar 100% i sigurt për pafajësinë e tij…
Politikani dhe aktori
Gjatë karrierës së tij Pele u akuzua shumë herë për qëndrimin e tij “a politica” dhe faktin se ai kurrë nuk përfitoi nga pozicioni i tij për presion mbi diktaturën (e cila sundoi që nga viti 1964 dhe për 20 vjet). Ai e pranoi vetë duke folur në dokumentarin e fundit të Netflix për jetën e tij…
Megjithatë, pak para mijëvjeçarit ai pranoi propozimin për të marrë postin e ministrit të Sportit, duke miratuar ligjin e famshëm Pele për të drejtat e futbollistëve. Ai vetë gjithmonë besonte se më në fund po bënte drejtësi për betejat e futbollistëve që ishin si skllevër të klubeve, kritikët e akuzuan se bënte gjithçka për shfaqje dhe karriera e tij politike nuk zgjati shumë.
Në vitin 1969 ai pati kontaktin e tij të parë me botën e argëtimit duke pasur një rol të vogël në filmin “Os Estranhos” që kishte të bënte me alienët dhe në vitin 1977 kishte kompozuar këngën për filmin me titull… “Pele”.
Megjithatë, suksesi i tij më i madh kinematografik ishte pjesëmarrja në filmin “Arratisja e 11” ku luajti me Sylvester Stallone, Max Von Sydoff, Michael Caine, Osvaldo Ardiles, Bobby Moore. Në film, një grup të burgosurish mposhtin një ekip gjermanësh në një ndeshje miqësore të luajtur në Paris, ku Pele e bën rezultatin 5-4 me një goditje magjike gërshërë të kundërt dhe shokët e tij të skuadrës duke e mbajtur atë mbi supe.
Që në vitet 90 mban titullin ambasador i OKB-së dhe UNESCO-s, ndërsa në dhjetor të vitit 2000 FIFA e shpalli lojtarin e shekullit dhe revista TIME e futi në listën e 100 njerëzve më me ndikim të shekullit të 20-të…
